Er is nu zo veel onzekerheid in de wereld die als gezin angstig en overweldigend kan aanvoelen. Beperkt sociaal contact zorgt voor onzekerheid. Er zijn echter genoeg dingen die je kunt doen als gezin om door deze moeilijke tijd heen te komen zonder in paniek te raken en verbonden te voelen. Zo overleef je als gezin emotioneel gezond de coronacrisis.
Kinderen thuis van school, ouders die thuis werken of geen werk hebben. Grootouders die geïsoleerd zijn. Ziekte en angst voor gezondheid en veiligheid. Het is een stressvolle tijd, maar het kan ook een kans zijn voor gezinnen om samen op te trekken en de banden met elkaar te versterken. Als het leven moeilijk en stressvol is, is onze behoefte om thuis in het gezin een plaats te vinden waar we liefde en warmte voelen. We willen geruststelling ervaren; iemand die je begrijpt en geeft om hoe je je voelt. De compassie die we thuis ervaren, geeft ons zelfvertrouwen en inspireert ons om compassie te geven aan anderen.
Als ouders gestrest zijn, zorgt dit ervoor dat ze moeilijker de volle aandacht kunnen geven aan kun kinderen, waardoor dit voor kinderen ook lastiger wordt. Het vermogen tot verbinding en compassievolle actie wordt minder en de zelfgerichtheid wordt groter. Gezinnen die straks, als de crisis voorbij is, ten onder zijn gegaan aan de spanningen, relaties die op de klippen zijn gelopen door ruzies, huiselijk en seksueel geweld. Kinderen uit kwetsbare gezinnen voor wie de school een veilig heenkomen was, zijn die plek ondertussen kwijt.
Ik zie het gezinsleven als de ideale “veilige haven” waar de kwaliteiten van compassie en liefde het best kunnen worden ontwikkeld. Ik geef hieronder een aantal tips om dat te creëren.
Sociale distantie betekent niet sociaal isolement.
Angst en pijn zijn in onze huizen, terwijl we getuige zijn van verschrikkelijk lijden op wereldwijde schaal. In moeilijke tijden staan wij als mensen erom bekend samen te komen om op inspirerende manieren voor elkaar te zorgen en met elkaar om te gaan. Maar mensen onder intense stress zijn ook geneigd om hun frustraties op elkaar te uiten. Voor veel kwetsbaren onder ons, vooral kinderen, een tijd die zeer traumatisch kan zijn. We kunnen niet alles beheersen, maar het koesteren van een veilig thuis met onze kinderen hebben we binnen handbereik.
Kiezen om liefdevol aanwezig te zijn met je kinderen in deze moeilijke tijd zal helpen om samen vreugde te vinden in gedeelde momenten. Onze kinderen begeleiden door de uitdagingen van het leven, terwijl ouders hun liefde uiten, is wat ze nu nodig hebben om veerkracht bij kinderen op te bouwen die hun leven lang bij zal blijven. Sterke emotionele banden helpen kinderen om hun eigen gevoelens en gedrag te beheren en zelfvertrouwen te ontwikkelen. Ze helpen bij het creëren van een veilige basis. Deze “veilige gehechtheid” geven kinderen een “veilige haven” om meer uitdagingen aan te gaan. Ouders laten dan zo merken dat hun kinderen waardevol en belangrijk zijn.
Wat kan het effect zijn van de coronacrisis op gezinnen?
Niemand van ons is perfect. De verstoring van routines en onzekerheid over de toekomst kan leiden tot een storm van conflicten. De impact is enorm. Ouders moeten de hele dag voor hun kinderen zorgen, toezicht houden op hun schoolwerk, meestal hun eigen werk doen . Oh, én het huishouden ook nog runnen. Er zijn veel zorgen over het coronavirus en we hebben geen idee hoe lang het allemaal zal duren. Het kan ook intens zijn voor kinderen: niet naar school gaan, geen contact met leeftijdsgenoten en leraren, geen sport of andere buitenschoolse activiteiten… Al met al kan dit een enorme druk uitoefenen op gezinnen en de relaties binnen het gezin.
Gedwongen isolatie kan mensen bewust en onbewust herinneren aan eerdere trauma’s en worstelingen in hun leven. Dit kan leiden tot zeer sterke ongewenste gevoelens en herinneringen. De relatie tussen stress en opvoedingsproblemen komen deels doordat gestreste ouders het gedrag van hun kind vaker negatief interpreteren. Natuurlijk betekent dit niet dat stress altijd ouderschapsproblemen of kindermishandeling veroorzaakt, maar stressfactoren kunnen het ouderschap moeilijker maken.
De wereld als een beangstigende plek
De wereld kan een beangstigende plek zijn voor kinderen. Van de gezinnen met schoolgaande kinderen ervaren ouders met kinderen op de basisschool veel stress. Deze ouders hebben moeite om een balans te vinden tussen werk en het gezinsleven. Het stressniveau van ouders met jongere of oudere kinderen hebben ook last van een korter lontje, voelen zich somberder en zijn minder vrolijk. Er zijn meer irritaties in huis, omdat gezinsleden meer op elkaars lip zitten en omdat ouders minder tijd voor zichzelf en voor hun relatie hebben.
Kinderen reageren verschillend op stress: door aanhankelijk te zijn, zich terug te trekken, reageren met boosheid, druk gedrag of bedplassen. Ook ouders kunnen verschillend reageren op stress, bijvoorbeeld: steeds wakker worden ’s nachts, moeite met concentreren en geïrriteerdheid. Het is daarom belangrijk om verbinding te zoeken, je zorgen en gevoelens te delen met je partner en binnen het gezin of een vriend of vriendin te bellen om je emoties te bespreken. Je verbonden voelen vermindert stress.
Het is ongelooflijk belangrijk dat kinderen de kans krijgen om te praten over wat ze zien, horen en waarnemen over COVID-19 in de media of via gesprekken in hun sociale netwerken. Kinderen hebben een vertrouwde volwassene nodig die naar hun zorgen luistert, geruststelling biedt, vragen beantwoordt en hen helpt met hoe ze zich voelen.
Enkele signalen dat je kind of tiener last heeft van stress/angst:
Stel je kinderen gerust dat ze veilig zijn. Laat ze weten dat het goed is als ze zich overstuur voelen. Deel met hen hoe je zelf omgaat met je eigen stress, zodat ze kunnen leren hoe er mee om te gaan. Hieronder geef ik voorbeelden van signalen die je kind of tiener kunnen afgeven als ze last heeft van stress en/of angst:
- Overmatig huilen of irritatie;
- Terugkerend naar gedrag dat ze zijn ontgroeid (bijvoorbeeld toiletongelukken of bedplassen);
- Overmatige zorgen of verdriet;
- Ongezonde eet- of slaapgewoonten;
- Prikkelbaar gedrag;
- Moeite met aandacht en concentratie;
- Vermijden van activiteiten waarvan ze voorheen genoten;
- Onverklaarbare hoofdpijn of pijn in het lichaam;
- Gebruik van alcohol, tabak of andere drugs.
Erken de angsten van je kinderen
Bevestig bij angstige kinderen dat er iets aan de hand is waar we allemaal ongerust van worden. maar benadruk dat zij erop kunnen vertrouwen dat de volwassenen (ouders, leraren, dokters, burgemeesters etc.) het gaan oplossen. Het is niet het probleem van het kind. Laat kinderen weten dat het goed is om niet in orde te zijn. Zeg ze dat het goed is om veel verschillende gevoelens tegelijk te hebben. Het gebruik van een “gevoel-wiel” die gezichtsuitdrukkingen van gevoelens tonen, kunnen kinderen helpen om te praten over welke emoties ze voelen. Voor zeer jonge kinderen kun je drie gezichten tekenen op een stuk papier – een glimlachend gezicht, een gezicht met een rechte lijn voor de mond en een gezicht met een frons. Vraag ze hoe ze zich vandaag voelen. Het is een goed startpunt om over gevoelens te praten en het is ook een goede manier om bij te houden hoe je kind zich van dag tot dag voelt.
Laat uw kinderen weten dat het gevoel hebben van verdriet, boos of angst heel normaal is. Zo kun je praten over hoe deze gevoelens kunnen komen en gaan, afhankelijk van wat er gebeurt die dag. Als je kinderen je vragen of je bang bent, is het goed om eerlijk te zijn en te zeggen: “Soms, en zo ga ik dan om met mijn gevoelens”. Praat dan over manieren om stressreductie te oefenen, zoals diep ademhalen of een wandeling maken.
Kinderen hebben de neiging om angst uit te drukken via psychosomatische (of lichaam-geest) symptomen, waaronder:
- Hoofdpijn;
- Maag-darmklachten (buikpijn, constipatie);
- Ingetrokken raken;
- Scheidingsangst;
- Bedplassen;
- Agitatie en prikkelbaarheid, inclusief driftbuien.
Als volwassene kun je kinderen helpen bij het omgaan van angst hoe ze hun waarschuwingssignalen en triggers voor stress kunnen herkennen en dan leeftijdsgeschikte gesprekken voeren die hen helpen om met complexe emoties om te gaan en deze te verwerken.
13 manieren voor positief en veilig gehecht ouderschap
Positief ouderschap ondersteunt de veilige gehechtheid tussen een ouder en een kind, waardoor veerkracht wordt opgebouwd en een gezonde ontwikkeling wordt aangemoedigd. Positief ouderschap gaat over dat de ouder een goed rolmodel is voor een kind. Kinderen leren door te kijken en zullen zich gedragen zoals je als ouder gedraagt in interactie met je partner en kinderen. Er zijn veel dingen die je doen om je kind te ondersteunen. Probeer ondersteunend te reageren op de reacties van uw kind of ze nu fysieke, emotionele of verbale uitingen van zorg zijn. Neem de tijd.
Benadruk dat je er bent voor hun veiligheid
Uiteindelijk dienen kinderen op elke leeftijd te weten dat hun ouders er voor hen zijn om te reageren op zorgen en vragen met mededogen en begrip te beantwoorden. Zorg ervoor dat het gesprek open blijft. Laat je kinderen weten als ze vragen hebben of er nog eens over willen praten, dat ze altijd welkom zijn om naar je toe te kunnen komen. Deze gesprekken helpen voor een gevoel van veiligheid, maar het helpt ook bij het creëren van een veilige gehechtheid tussen ouder en kind. Benadruk dat het zorgen voor veiligheid je taak is als ouder. Reageer op hun behoeften en laat zien dat je om je kind geeft door er met volle aandacht te zijn.
Zoek elke dag de veiligheid op in jezelf en reageer ontspannen naar je kinderen
Het kan moeilijk zijn om te reageren op je kinderen tijdens het ervaren van gevoeligheden, driftbuien of andere uitdagingen. Echter, als je als ouder zelf prikkelbaar of agressief reageert, kunnen ze je gedrag nabootsen en kan er een negatieve cirkel ontstaan die telkens blijft escaleren. Zorg daarom dat je als ouder zelf ontspannen blijft. Hieronder twee eenvoudige oefeningen die je ook met je kinderen kunt doen:
Diep ademhalen
Dit is een eenvoudige ademhalingstechniek. Het zal je helpen om onmiddellijk te kalmeren, zodat je helder kunt denken. Diepe ademhaling kalmeert lichaam en geest. Het helpt om te ontspannen en te focussen. Haal diep adem door je neus. Houd 2 tellen vast. Adem heel langzaam uit door je neus. Voel je ademstroom door je lichaam gaan.
Emotioneel bewustzijn
Stem af op je lichaam en breng je aandacht naar je emoties. Welke emoties kun je identificeren zonder erop te reageren? Merk op hoe je je voelt, sta hier rustig bij stil en reflecteer.
Ben een responsieve ouder in de praktijk
Je kind zal je laten weten wat het nodig heeft door bepaald gedrag, zoals honger, moe of eenzaam zijn. Je kan reageren door met je kind te praten of door te laten weten dat je er bent om te ondersteunen. Het leren om onderstaande signalen van je kind te begrijpen, kan je erg helpen.
Een responsief ouder…:
- Reageert met volle aandacht als je kind je nodig heeft;
- Brengt veel tijd door met je kind;
- Troost wanneer het kind dat nodig heeft;
- Glimlacht en houdt het kind dicht bij zich;
- Geeft knuffels;
- Zorgt voor een veilig, warm en gevoel;
- Praat en vertelt verhalen;
- Kijkt het kind aan als het praat;
- Laat merken dat je er bent voor het kind.
Luister en erken: laat je kind zijn emoties voelen
Kinderen en jongeren kunnen op verschillende manieren reageren op stress. Tekenen kunnen emotioneel zijn (bijvoorbeeld: ze kunnen worden verstoord, zijn bedroefd, angstig, boos of geagiteerd), veranderen van gedrag (bijvoorbeeld: ze kunnen meer aanhankelijk of meer teruggetrokken zijn) of hebben last van fysieke klachten (bijvoorbeeld: ze kunnen maagpijn ervaren). Kijk uit naar veranderingen in hun gedrag. Kinderen en jongeren kunnen zich minder angstig voelen als ze in staat zijn om hun gevoelens uit te drukken en te communiceren in een veilige en ondersteunende omgeving. Kinderen en jongeren die communiceren met hun leeftijdsgenoten kunnen op je rekenen om hun gevoelens te interpreteren. Luister naar hen, erken hun zorgen en geef hen extra liefde en aandacht als ze het nodig hebben. Gebruik de 90/10 regel. Wanneer we het hebben over moeilijke dingen, probeer dan 90% van je energie te steken in nieuwsgierig zijn en open staan voor het leren over de ervaring van je kind en 10% op het uiten van je eigen gevoelens en perspectief.
Stel uw kind of tiener gerust dat ze veilig zijn
Laat ze weten dat het oké is als ze zich overstuur voelen. Deel met hen hoe je zelf omgaat met je stress, zodat ze kunnen leren hoe daarmee om te gaan. Er gaat niets boven het woord “pandemie” om ons kwetsbaar en blootgesteld te laten voelen. Bestrijd gevoelens van hulpeloosheid door je kinderen te laten zien waar ze wel controle over hebben in het voorkomen van ziekte. Elk klein ding wat we doen om gevoelens van controle te verhogen, vermindert tegelijkertijd gevoelens van hulpeloosheid. Wees creatief bij het verzinnen van manieren om toch contact te houden met anderen in deze periode. Praten met vertrouwde mensen kan namelijk helpen om gevoelens van isolatie, angst, verveling of kwetsbaarheid te verminderen. Maak ook tijd voor humor. Het is goed om grappen te maken over lichte onderwerpen – zoals hoe je iemand van een afstand van anderhalve meter kunt knuffelen. Zo houd je niet alle onderwerpen serieus.
Gezinsrituelen om angsten te verminderen en meer verbonden te voelen
In tijden van onzekerheid en stressvolle situaties en bedreiging zijn rituelen van verbondenheid effectief om angsten te verminderen. Rituelen zijn zeer gestructureerd en voorspelbaar. Ze geven een gevoel van controle en orde op het dagelijks leven. Gezinsrituelen zorgen voor verbinding en zijn zo een efficiënte manier om angst te verlichten. Kinderen die zingen, verhalen vertellen en eten met hun familie hebben de neiging om emotioneel gezonder en beter sociaal flexibel te zijn dan kinderen die niet met dergelijke routines en rituelen zijn opgevoed. Een gezinsritueel is gewoon een tijd die regelmatig opzij wordt gezet voor een gezin om samen te komen. Dit kan betekenen dat je samen gaat eten of samen een wandeling maakt. Het is belangrijk dat het familieritueel voorspelbaar is en dat andere activiteiten het niet mogen verstoren.
Gezinsrituelen helpen een gezin om te bepalen wie ze zijn als gezin. Het geeft de familie de tijd om samen te komen, ervaringen met elkaar te delen en opnieuw met elkaar in contact te komen. Rituelen, zoals verhaaltjes voor het slapengaan of na het eten spelletjes doen of wandelen, zijn ankerpunten voor kinderen. Het kunnen ook opzettelijke activiteiten zijn om de emotionele verbindingen te versterken door middel van spelen, muziek, kunst en tijd in de natuur. Familiemaaltijden zijn een krachtige gewoonte voor de gezondheid en het beter functioneren als gezin. Toch hebben veel gezinnen moeite om gezamenlijk dagelijks aan tafel te komen en ervaringen met elkaar te delen. Deze crisistijd kan een tijd zijn om nieuwe familierituelen te creëren of opnieuw te verbinden. Dit kan eenvoudig een familiemaaltijd samen voorbereiden met de kinderen, misschien met een nieuw recept.
Geef duidelijke informatie over de situatie
Alle kinderen en jongeren willen het gevoel hebben dat hun ouders en verzorgers hen veilig kunnen houden. De beste manier om dit te bereiken, is door openlijk te praten over wat er gebeurt en eerlijke antwoorden te geven op alle vragen die ze hebben. Leg uit wat er wordt gedaan om hen en hun dierbaren veilig te houden, inclusief alle acties die ze kunnen ondernemen om te helpen, zoals het regelmatig wassen van hun handen of te hoesten en niezen in hun ellenboog.
Wees eerlijk en direct. Wanneer je kinderen bij je komen met vragen, geef ze dan direct antwoord om verwarring of misverstanden te voorkomen. Als je het antwoord niet hebt, zeg dan: “Dat is een uitstekende vraag. Laten we het opzoeken.” Ga naar een bron die volgens jouw nuttige informatie geeft. Vermijd kinderen aan te moedigen om na te denken over worst-case scenario’s, catastrofale mogelijkheden en angstaanjagende fantasieën. Blijf je concentreren op het hier en nu met kinderen. Maak geen angst opwekkende uitspraken als “Iedereen is bang” of “Er is niets wat we kunnen doen.” In plaats daarvan: bied geruststellende woorden zoals “We gebruiken zeep om onze handen schoon te maken” en “Als je je niet goed voelt, kom naar mij. Ik zorg altijd voor je.”
Moedig kinderen aan om anderen zich beter te laten voelen
Kent je kind iemand die het erg moeilijk heeft? Help hen te bedenken wat ze kunnen doen om de persoon te helpen zich beter te laten voelen. Hoe meer we ons zorgen maken, hoe slechter we ons voelen. Zoek met je kind naar meer evenwicht. Als kinderen leren de zorgen om te draaien door anderen een handje te helpen, wordt je krachtiger.
Beperk de blootstelling van uw gezin aan berichtgeving
Kinderen kunnen verkeerd interpreteren wat ze horen en kunnen bang zijn voor iets wat ze niet begrijpen. Vermijd nieuws en sociale media als je het te verontrustend vindt. Terwijl we ons allemaal aanpassen en bewegen met deze snel veranderende wereldwijde gezondheidscrisis en tijdelijke beperkingen, moeten we niet vergeten dat kinderen ook profiteren van een duidelijke bron van feitelijke informatie en richtlijnen die hen geruststellen over bescherming.
Probeer zoveel mogelijk aan de reguliere routines vast te houden
Als de school, kinderopvang of andere dagelijkse routines van uw kind zijn verstoord door sluitingen en annuleringen in verband met het coronavirus, neemt u stappen om zoveel mogelijk structuur, voorspelbaarheid en normaliteit in de dag van uw kind of tiener te bieden. Beweging is een van de beste manieren om te ontspannen en een gevoel van rust te activeren. Speel, adem diep in, adem langzaam uit, haal je hartslag omhoog en neem een actieve rol in het zo gezond en positief mogelijk houden van alle leden van je gezin. Als scholen gesloten zijn, maak dan een schema voor leeractiviteiten en ontspannende of leuke activiteiten. Blijf in contact met vrienden, familie en collega’s via e-mail, sociale media, videocontact of telefoon.
Wees een rolmodel en werk als een team
Een kind voelt zich het meest veilig en hebben zelfvertrouwen bij twee ouders die samenwerken, die elkaar respecteren en die samen een hecht team vormen. Op een goede manier samenwerken als ouders gaat met vallen en opstaan. Je komt jezelf tegen als je samen kinderen hebt. De onderlinge verschillen worden uitvergroot. Het oneens zijn als ouders is geen falen, het hoort erbij, maar het zou er niet voor moeten zorgen dat jullie als ouders uit elkaar drijven. Een ouderschapsteam heeft een gezamenlijk doel die zich concentreert rond om emotionele basisbehoeften van kinderen, namelijk: een veilige band met andere mensen, onafhankelijkheid en zelfstandigheid, vrijheid om je behoeften en emoties te uiten, spontaniteit en plezier en duidelijke grenzen.
Kinderen merken de stress en angst door zowel verbale als non-verbale signalen. Wanneer kinderen angstig zijn of schrikken, kijken ze naar een volwassene die ze vertrouwen. Wat die uitstraalt, bepaalt of het kind angstig blijft of gerust gesteld wordt. Wees je daarom bewust van je non-verbale communicatie: je lichaamshouding en gelaatsuitdrukking. Wees je bewust van je eigen reacties en angsten. Model gezonde zelfzorg door te blijven oefenen, voldoende slaap te krijgen, verbinding te maken met anderen en eet een voedzaam dieet. Kinderen baseren hun antwoorden op die van de volwassenen in hun leven. Ze hebben een rustig, geruststellend perspectief nodig. Maak contact met je vrienden en familieleden. Probeer met behulp van “Ik” verklaringen te geven, zoals “Ik ben echt boos over dit”. Vermijd de ‘schuld’-vraag-valkuil om onnodige conflicten te vermijden.
Wees vriendelijk
Ga samen brainstormen over manieren waarop mensen vriendelijk tegen elkaar kunnen zijn zonder elkaar aan te raken (duimen omhoog, knipogen, een nieuwe geheime dansbeweging, een liefdeshart maken met je handen). Het is een leuke manier om oplossingen te zoeken voor de sociale distantiëring.
Neem daarnaast de verantwoordelijkheid voor je bijdrage aan een conflict. Neem het initiatief om oprecht je te verontschuldigen. Vergeef de ander voor hun bijdragen aan het conflict. Erken alle inspanningen die gezinsleden leveren om het op te lossen. Voer open gesprekken over conflicten en bijvoorbeeld de moeilijkheid om je eigen bijdrage te erkennen.
Gezinswaarden geven een veilig gevoel
Tijdens deze unieke en emotionele tijd hebben we de mogelijkheid om duidelijkheid te geven over je gezinswaarden; wat echt belangrijk is voor het gezin. In deze situatie kunnen we kinderen helpen deze waarden te begrijpen en ernaar te handelen. Hoe leren kinderen gezinswaarden? Het meest effectief is wanneer ouders het voorbeeld geven en door middel van eigen ervaring dit te leren aan hun kinderen. Dit kan door: gul liefde en genegenheid naar je kinderen te tonen, je kinderen betrekken bij het helpen van anderen. Enkele andere ideeën zijn: eerlijkheid, empathie, verantwoordelijkheid, eerlijkheid, loyaliteit, leiderschap, speelsheid, vriendelijkheid, geloof, voorzichtigheid, prestatie, vergeving, rechtvaardigheid, humor, zelfbeheersing, betrouwbaarheid, geduld en moed. Laat elk gezinslid één of twee waarden kiezen die voor hen bijzonder belangrijk zijn. Vervolgens om de beurt praten over waarom ze belangrijk zijn voor dat familielid en hoe deze gezinswaarden in de praktijk gebracht kan worden.
Dit artikel is geschreven door: Peter van der Ven, Relatie- en Gezinstherapeut EFT